Türkiye Zeytinliklerde Kömür Madenciliğini Onayladı

ÖZET

Türkiye'deki tartışmalı mevzuat, enerji üretimini artırmak için zeytin yetiştirilen alanlarda madencilik yapılmasına izin veriyor ve yasa, şirketlerin kömür çıkarmak için tarım arazilerini kiralamasına olanak tanıyor. Türkiye'nin enerji öz yeterliliğini artırmayı hedefleyen yeni düzenleme, çiftçilerin, çevre gruplarının ve muhalif siyasetçilerin muhalefetiyle karşı karşıya kalarak Meclis'te fiziksel çatışmalara yol açtı. Yasa, kesilen her bir zeytin ağacı için iki zeytin ağacı dikilmesini gerektiren bir hüküm içeriyor, ancak eleştirmenler, yaşlı ağaçların genç ağaçlarla değiştirilmesinin zeytin üretim potansiyelini korumada etkili olmayabileceğini savunuyor.

Türkiye'de tartışmalı yeni yasa, ülkenin enerji üretimini desteklemek amacıyla ülkenin ormanları ve zeytinlik alanlar da dahil olmak üzere tarım arazilerinin fosil yakıt madenciliği için kullanılmasına olanak tanıyor. 

Bu hüküm, Temmuz ayında Türkiye Büyük Millet Meclisi'nden geçen bir torba yasa tasarısında yer alıyor. Bu yasa, şirketlerin linyit kömürü çıkarmak için zeytinlik ve diğer tarım arazilerini on ila yirmi yıl süreyle kiralamalarına izin veriyor.

Destekçilerine göre yeni düzenleme, Türkiye'nin enerji üretiminde daha fazla kendine yeterli hale gelmesini amaçlıyor.

The önceki girişim Türkiye hükümetinin zeytinliklerin madencilik faaliyetlerine açılması yönündeki teklifi parlamento tarafından reddedildi.

Yeni yasaya göre, Cumhurbaşkanı tarafından atanacak bir kurul, önerilen madencilik projelerini inceleyecek ve ülkenin enerji ihtiyacına göre onay verecek veya vermeyecek. 

Bir proje onaylanırsa, madencilik şirketi belirli alanların mevcut geliştirme koruma statüsünü geçersiz kılabilecek ve belirli koşullar altında çevresel gereklilikleri atlatabilecektir.

Yasada ayrıca, ülkenin en önemli zeytincilik bölgelerinden biri olan ve linyit rezervleri açısından da zengin olan Muğla ilinde iki ayrı alan kritik madencilik sahası olarak belirlendi.

Yasa, çiftçiler, çevre örgütleri ve muhalif Türk siyasetçilerin sert tepkisiyle karşılandı.

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde (TBMM) yasa teklifini sunan iktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) milletvekilleri ile ana muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) milletvekilleri arasında fiziksel çatışma yaşandı.

"CHP'li Tahsin Ocaklı, "Bir tarafta köylünün bin yıllık emeği, diğer tarafta birkaç patronun beş-on yıllık kârı var" dedi. ​"Ve mesele de bu zaten.”

Türkiye'nin dört bir yanından çiftçiler, yasa tasarısının görüşüldüğü sırada Meclis binası yakınındaki parkta açlık grevi yaparak protesto gösterisi yaptı.

Yaygın protestoları yatıştırmak için yasaya, madencilik amacıyla kesilen veya yeri değiştirilen her zeytin ağacı için iki zeytin ağacı dikilmesi şartı eklendi. 

Ancak eleştirmenler, zeytin ağaçlarının yüzlerce yıl yaşayabileceğini ve üretkenliğini koruyabileceğini, bu nedenle asırlık zeytin ağaçlarının daha genç ağaçlarla değiştirilmesinin bir bölgenin zeytin üretim potansiyelini korumada yetersiz kalacağını savundu.

Türkiye Kömür Üreticileri Derneği (YEKÜD) ise kömür madenciliği için seçilen alanlardaki zeytin ağaçlarının kesilmek yerine başka yere taşınacağını ve daha fazla zeytin fidanı dikileceğini bildirdi. 

"Derneğin Yönetim Kurulu Başkanı Fatma Elif Yağl, "Enerji bağımsızlığı ulusal güvenlik meselesidir" dedi. ​"Türkiye, yerli kaynaklarını en üst düzeyde kullanarak dışa bağımlılığını azaltmalı... Zeytin ağaçları kesilmeyecek, özenle taşınacak.”

Türkiye'de yenilenebilir enerji giderek yaygınlaşırken, fosil yakıtlar ülkenin elektrik üretimindeki ana yakıt kaynağı olmaya devam ediyor. 

2023 yılında ülkenin enerji ihtiyacının yarısı kömür ve petrol yakılarak karşılandı Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) ise bunun yalnızca yüzde 12'si yenilenebilir enerji kaynaklarından geldi. 

Ülke aynı zamanda dünyanın en önemli zeytinyağı ve sofralık zeytin üreticileri arasında yer alıyor; bolluk yıllarında yıllık zeytinyağı üretimi 400,000 tonu, sofralık zeytin üretimi ise 700,000 tonu aşıyor.

Ülkenin güneybatısındaki Muğla'nın Milas ilçesinde zeytin yetiştiricileri, ilçenin bir bölümünün yeni yasayla zorunlu madencilik alanı ilan edilmesiyle şaşkına döndü. 

"Maden sahası içerisinde yer alan Hasanlar köyünden zeytin yetiştiricisi Hüseyin Uzun, "Böyle bir şey ilk defa başımıza geliyor" dedi. ​"Köyümüzün yasa tasarısında belirtilen koordinatlar dahilinde olduğunu öğrenince yıkıldık. 300'den fazla ağacım var ve hepsini kendim diktim. Onları çocuklarım gibi besledim."

2022 yılında yapılan bir araştırmada Milas zeytinyağı sektörünün genişlemesinin daha faydalı yerel ekonomiye kömür madenciliğinden daha fazla katkı sağlıyor. 

Türkiye, zeytinlik alanlarını uzun zamandır korumaktadır. Resmî adıyla 3573 sayılı Zeytin Yetiştiriciliği Kanunu, ülkenin zeytinliklerini korumak ve zeytin üretimini artırmak amacıyla ilk olarak 1939 yılında çıkarılmıştır.

Yasa, toz veya kimyasal atık yayan hiçbir tesis tesisinin zeytin yetiştirilen alanlara üç kilometreden daha yakın bir mesafede faaliyet gösteremeyeceğini belirtiyordu. Geçtiğimiz on yıllarda, birçok başarısızlıkla sonuçlanmış denemeler Türk milletvekilleri, zeytinliklere, topraklarına tecavüz etmekle tehdit eden endüstrilerden sağlanan yasal korumayı iptal etmek için harekete geçti.

"Greenpeace Türkiye İklim ve Enerji Kampanyaları Danışmanı Emel Türker-Alpay, "Bu kez değişiklik sadece zeytin yasasını aşındırmakla kalmıyor, doğrudan çelişiyor" dedi. ​"Belirsiz bir ifade sunarak ​''İstisnalar hariç' ifadesi, korunan koruların sistematik olarak yok edilmesine kapı açıyor.”

• Bianet'in
• Türkiye Özeti